Radiasiýanyň görnüşleri Ionlaşdyrmaýan şöhlelenme
Ionlaşdyrmaýan şöhlelenmäniň käbir mysallary görünýän ýagtylyk, radio tolkunlary we mikrotolkunlardyr (Infografik: Adriana Wargas / IAEA)
Ionlaşdyrmaýan şöhlelenme, elektronlary materiýadan ýa-da janly organizmlerden atomlardan ýa-da molekulalardan bölüp çykarmaga ýeterlik derejede pes energiýa radiasiýasydyr.Şeýle-de bolsa, onuň energiýasy şol molekulalary titremäge we ýylylygy öndürip biler.Bu, meselem, mikrotolkunly peçleriň işleýşi.
Köp adam üçin ionlaşdyrmaýan şöhlelenme olaryň saglygyna howp salmaýar.Şeýle-de bolsa, ionlaşdyrmaýan şöhlelenmäniň käbir çeşmeleri bilen yzygiderli aragatnaşyk saklaýan işçiler, mysal üçin öndürilen ýylylykdan goramak üçin ýörite çärelere mätäç bolup bilerler.
Ionlaşdyrmaýan şöhlelenmäniň käbir beýleki mysallaryna radio tolkunlary we görünýän ýagtylyk degişlidir.Görünýän ýagtylyk, adamyň gözüniň duýup bilýän ionlaşdyrmaýan şöhlelenmesidir.Radio tolkunlary, gözümize we beýleki duýgularymyza görünmeýän, ýöne adaty radiolar bilen kodlanyp bilýän ionlaşdyrmaýan şöhlelenmäniň bir görnüşidir.
Ionizasiýa radiasiýasy
Ionlaşdyryjy şöhlelenmäniň käbir mysallaryna gamma şöhlelerini, rentgen şöhlelerini we ýadro elektrik stansiýalarynda ulanylýan radioaktiw materiallardan çykýan radiasiýany ulanýan käbir rak kesel bejergisi degişlidir (Infografik: Adriana Wargas / IAEA)
Ionlaşdyryjy şöhlelenme, şeýle energiýanyň radiasiýasynyň bir görnüşidir, ol elektronlary atomlardan ýa-da molekulalardan bölüp bilýär, bu madda bilen janly organizmleri öz içine alanda atom derejesinde üýtgemelere sebäp bolýar.Şeýle üýtgeşmeler, adatça, ionlaryň (elektrik bilen zarýadlanan atomlar ýa-da molekulalar) öndürilmegini öz içine alýar - şonuň üçin “ionlaşdyryjy” radiasiýa termini.
Dokary dozalarda ionlaşdyryjy şöhlelenme bedenimizdäki öýjüklere ýa-da organlara zeper ýetirip biler ýa-da ölüme sebäp bolup biler.Dogry ulanylanda we dozalarda we zerur gorag çäreleri bilen bu radiasiýa energiýa önümçiliginde, senagatda, gözleglerde we lukmançylyk anyklaýyş we düwnük ýaly dürli keselleri bejermekde köp peýdaly peýdalara eýe.Radiasiýa we radiasiýa gorag çeşmeleriniň ulanylmagyny düzgünleşdirmek milli jogapkärçilik bolsa-da, IAEA kanun çykaryjylara we düzgünleşdirijilere işçileri we näsaglary, jemgyýetiň agzalaryny we daşky gurşawy potensialdan goramagy maksat edinýän halkara howpsuzlyk standartlarynyň giňişleýin ulgamy arkaly goldaw berýär. ionlaşdyryjy şöhlelenmäniň zyýanly täsirleri.
Ionlaşdyrmaýan we ionlaşdyryjy şöhlelenme, energiýa bilen gönüden-göni baglanyşykly dürli tolkun uzynlygyna eýe.(Infografik: Adriana Wargas / IAEA).
Radioaktiw çüýremegiň we emele gelýän radiasiýanyň aňyrsyndaky ylym
Radioaktiw atomyň bölejikleri we energiýany bölüp çykarmak arkaly has durnuklaşmagyna “radioaktiw çüýremek” diýilýär.(Infografik: Adriana Wargas / IAEA)
Ionizasiýa radiasiýasy, mysal üçin, döräp biler.durnuksyz (radioaktiw) atomlarenergiýa goýberilende has durnukly ýagdaýa geçýärkä.
Eartherdäki atomlaryň köpüsi, esasan (ýa-da ýadro) bölejikleriň (neýtronlar we protonlar) deňagramly we durnukly düzümi sebäpli durnuklydyr.Şeýle-de bolsa, durnuksyz atomlaryň käbir görnüşlerinde protonlaryň we neýtronlaryň ýadrosyndaky düzümi, bu bölejikleri bilelikde saklamaga mümkinçilik bermeýär.Şeýle durnuksyz atomlara “radioaktiw atomlar” diýilýär.Radioaktiw atomlar dargasa, ionlaşdyryjy şöhlelenme görnüşinde energiýa çykarýarlar (mysal üçin alfa bölejikleri, beta bölejikleri, gamma şöhleleri ýa-da neýtronlar), howpsuz ulanylanda we ulanylanda dürli peýdalar berip biler.
Iş wagty: 11-2022-nji noýabr