Radioaktiw çüýremegiň iň köp ýaýran görnüşleri haýsylar?Alnan radiasiýanyň zyýanly täsirlerinden nädip goranyp bileris?
Nucadronyň durnukly bolmagy üçin çykýan bölejikleriň ýa-da tolkunlaryň görnüşine baglylykda, ionlaşdyryjy şöhlelenmä alyp barýan dürli radioaktiw çüýremeler bolýar.Iň ýaýran görnüşler alfa bölejikleri, beta bölejikleri, gamma şöhleleri we neýtronlardyr.
Alfa radiasiýasy
Alfa çüýremesi (Infografik: A. Wargas / IAEA).
Alfa radiasiýasynda çüýrän ýadrolar has durnukly bolmak üçin agyr, pololyitel zarýadly bölejikleri çykarýarlar.Bu bölejikler zyýan ýetirmek üçin derimize girip bilmeýär we köplenç hatda bir kagyz ulanyp hem saklanyp bilner.
Şeýle-de bolsa, alfa çykarýan materiallar dem almak, iýmek ýa-da içmek arkaly bedene alynsa, içki dokumalary gönüden-göni açyp biler we şonuň üçin saglyga zeper ýetirip biler.
Americium-241, alfa bölejikleri arkaly çüýrän atomyň mysaly bolup, bütin dünýäde tüsse detektorlarynda ulanylýar.
Beta radiasiýasy
Beta çüýremesi (Infografik: A. Wargas / IAEA).
Beta radiasiýasynda ýadrolar alfa bölejiklerine garanyňda has içeri girýän we energiýasyna baglylykda 1-2 santimetr suwdan geçip bilýän kiçi bölejikleri (elektronlary) çykarýar.Umuman alanyňda, birnäçe millimetr galyňlykdaky bir alýumin beta radiasiýasyny duruzyp biler.
Beta radiasiýasyny çykarýan durnuksyz atomlaryň arasynda wodorod-3 (tritium) we uglerod-14 bar.Tritium, beýlekiler bilen bir hatarda, garaňkyda çykyşlary bellemek üçin gyssagly yşyklarda ulanylýar.Sebäbi tritiumdan beta şöhlelenmesi, radiasiýa özara täsir edende, elektriksiz fosfor materialynyň ýalpyldawuk bolmagyna sebäp bolýar.Uglerod-14, mysal üçin, geçmişdäki senelere öwrenişýär.
Gamma şöhleleri
Gamma şöhleleri (Infografik: A. Wargas / IAEA).
Düwnük bejergisi ýaly dürli amaly bolan gamma şöhleleri rentgen şöhlelerine meňzeş elektromagnit şöhlelenmesidir.Käbir gamma şöhleleri zyýan ýetirmezden adam bedeninden geçýär, beýlekileri beden tarapyndan siňýär we zeper ýetirip biler.Gamma şöhleleriniň intensiwligi betonyň ýa-da gurşunyň galyň diwarlary bilen az töwekgelçilik döredýän derejelere çenli peseldilip bilner.Şonuň üçin hassahanalarda radioterapiýa bejeriş otaglarynyň diwarlary gaty galyň.
Neýtronlar
Nuclearadro reaktorynyň içindäki ýadro bölünişi, neýtronlar tarapyndan saklanýan radioaktiw zynjyr reaksiýasynyň mysalydyr (Grafika: A. Wargas / IAEA).
Neýtronlar ýadronyň esasy düzüm böleklerinden biri bolan has uly bölejiklerdir.Olar zarýad berilmeýär we şonuň üçin göni ionlaşdyrma öndürmeýär.Emma olaryň materiýanyň atomlary bilen gatnaşygy alfa-, beta-, gamma ýa-da rentgen şöhlelerini döredip biler, soň bolsa ionlaşmaga sebäp bolar.Neýtronlar aralaşýar we diňe galyň beton, suw ýa-da parafin bilen saklanyp bilner.
Neýtronlar birnäçe usulda öndürilip bilner, mysal üçin ýadro reaktorlarynda ýa-da tizlendiriji şöhlelerde ýokary energiýa bölejikleri tarapyndan başlanan ýadro reaksiýalarynda.Neýtronlar gytaklaýyn ionlaşdyryjy şöhlelenmäniň möhüm çeşmesini görkezip biler.
Iş wagty: 11-2022-nji noýabr